I

პირველი მულტიპლიკაციური ფილმი მე-20 საუკუნის დასაწყისში შეიქმნა. სიტყვა „მულტიპლიკაცია“ ლათინური წარმოშობისაა და გამრავლებას ნიშნავს. მართლაც, ეკრანზე ნახატი რომ ამოძრავდეს, ამისათვის ერთი გამოსახულება უამრავი სახეცვლილებით უნდა დაიხატოს, შემდეგ საპროექციო აპარატში მას სწრაფად გაატარებენ და ნახატიც ამოძრავდება. მულტიპლიკაციური ნაწარმოები იქმნება სპეციალურად მოწყობილ დანადგარზე ნახატი ფიგურის მოძრაობის ცალკეული ფაზების თანმიმდევრული გადაღებით. ნახატ ფილმებს ანიმაციურსაც უწოდებენ. „ანიმაცია“ ლათინური სიტყვაა და „გასულიერებას“, „გაცოცხლებას“ ნიშნავს.

II

ადამიანი უხსოვარი დროიდან ცდილობს თავისი ნაკეთობების – ნახატებისა თუ გამოქანდაკებული ფიგურების – გაცოცხლებას. ამის ნიმუშებს ვხვდებით პალეოლითის ხანის კედლის მხატვრობაშიც. ნახატებზე ცხოველების კიდურების ჭარბი რაოდენობა ამ გამოსახულებების ამოძრავების მცდელობა უნდა იყოს. რეჟისორი მარკ აზემა მსოფლიოს პირველ ანიმატორებად გამოქვაბულის მხატვრებს ასახელებს. ბნელ მღვიმეში მოციმციმე ცეცხლის შუქზე შექმნილი კომპოზიციები მართლაც ბადებდა მოძრაობის ილუზიას. აზემამ გააკეთა გამოქვაბულის რამდენიმე ნახატის ციფრული ვერსია, რომელიც ამ ეფექტის ილუსტრაციას წარმოადგენს. შოვე პონ-დ’არკის გამოქვაბულის (საფრანგეთი, ზედა პალეოლითი) კედელზე დახატულია ათი ლომი, ყველა თითქოს ნადავლს დაეძებს. თუმცა ჩირაღდნის შუქზე ეს ათივე ლომი, შესაძლოა, მხოლოდ ერთი ან ორი ლომის თანმიმდევრულ გამოსახულებად გაერთიანდეს, ამ კომპოზიციაში კადრებივით რომ მოძრაობენ. ლომების გვერდით მარტორქები დგანან. ერთი მარტორქის თავი და რქა ექვსჯერ მეორდება ერთიმეორის ზემოთ – იქმნება თავის აქნევის ეფექტი.

III

კადრების სწრაფი მონაცვლეობა ქმნის ოპტიკურ ილუზიას. ჩვენ შეგვიძლია მარტივი ცდა ჩავატაროთ: ცეცხლმოკიდებული ჯოხი წრიულად სწრაფად დავატრიალოთ ჰაერში. მალე ჩვენ დავინახავთ მანათობელ წრეს, სინამდვილეში კი მანათობელი წრე არ არსებობს. ჩვენ იმიტომ ვხედავთ ასეთ წრეს, რომ ჯოხს ვატრიალებთ უფრო სწრაფად, ვიდრე მას თვალი აღიქვამს. მანათობელი წერტილის ერთი მდგომარეობის გამოსახულება ვერ ასწრებს თვალის ბადურაზე გაქრობას, რომ მის გვერდით ჩნდება უკვე მეორე ასეთივე გამოსახულება. ორი მსგავსი გამოსახულება უერთდება ერთმანეთს, შემდეგ მას ემატება მესამე, მეოთხე... და ასე წარმოიქმნება ერთი მთლიანი ცეცხლის წრე.

IV

პირველად 1824 წელს ინგლისელი ექიმის პეტერ მარკ როჯეტის გამოკვლევებმა დაამტკიცა, რომ ადამიანის თვალი მხედველობით შთაბეჭდილებას მოვლენის გაქრობის შემდეგ 0,1 წამის განმავლობაში ინარჩუნებს. თუ ორ მხედველობით შთაბეჭდილებას შორის ინტერვალი 0,3 წამს არ აღემატება, მაშინ ეს ორი შთაბეჭდილება ერთმანეთს ერწყმის და ერთი სახეშეცვლილი საგანი მიიღება. ამ თვისების გამოყენების პრინციპს ეფუძნება არაერთი ოპტიკური სათამაშო.

V

ოპტიკურ ილუზიაზე გათვლილი სათამაშო ჯერ კიდევ ჩვენი წელთაღრიცხვით 180 წელს შეიქმნა ჩინეთში. ამ ხელსაწყოს ზოოტროპი ეწოდება. იგი წარმოადგენს თავღია დისკოს, რომლის შიდა კედლებზე გამოსახულია ცხოველები განსხვავებულ პოზიციებში. დისკოს ბრუნვა ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ შიგ ჩახატული ცხოველები მოძრაობენ. XIX საუკუნის დასაწყისში კი ასტროფიზიკოსმა ჯონ ჰერშელმა შექმნა ოპტიკური სათამაშო ნახატების გამოყენებით. მან მუყაოზე დახატა წრე და გამოჭრა. შემდეგ ერთ მხარეს დახატა 2 ჩიტი, მეორე მხარეს კი – გალია. მუყაოს ორივე მხარეს მიამაგრა ძაფები და მუყაო დაატრიალა. სწრაფი ტრიალის დროს სხვადასხვა მხარეს გამოსახული ჩიტები და გალია ერთ ნახატად ერთდებოდა. ადამიანს ისეთი შთაბეჭდილება რჩებოდა, თითქოს ფრინველები გალიაში ისხდნენ და გამოფრინდნენ. ჰერშელმა ამ სათამაშოს ტაუმატროპი უწოდა. ამას მოჰყვა პრაქსინოსკოპი, რომელიც თანამედროვე პროექტორის „წინაპარია“. XIX საუკუნეში შექმნილი აპარატები საბოლოოდ კინოკამერის შექმნით დასრულდა, რასაც მოჰყვა კინოს დაბადება.