I

XVI-XVII საუკუნეების ვენეციის რესპუბლიკაში პოლიტიკური და სოციალური სტაბილურობა სუფევდა. თვით ვენეციელები ამ სტაბილურობას მარადიულად მიიჩნევდნენ და ხსნიდნენ „დაბალანსებული კონსტიტუციით“, რომელშიც მონარქიული ელემენტი დოჟის სახით იყო წარმოდგენილი, არისტოკრატიული ელემენტი – სენატით, ხოლო ე. წ. დემოკრატიული ელემენტი – დიდი საბჭოთი, რომელიც 2000-მდე წარჩინებული მამაკაცისგან შედგებოდა. ვენეციას, პრაქტიკულად, 200-მდე უმთავრესი წარჩინებულისაგან შემდგარი ოლიგარქია მართავდა. მათ უწოდებდნენ გრანდის (დიდებულებს), რომელთაც ხელთ ეპყრათ უმთავრესი პოლიტიკური დაწესებულებების გასაღებები. ასე რომ, „დაბალანსებული კონსტიტუცია“ სისტემას არსებულ მდგომარეობაში ინარჩუნებდა.

II 

ვენეციაში თითქოს ლოიალურობის (რეალურად კი ურთიერთსაპირისპირო და ხშირად კონფლიქტური) გამოვლინებები მჭიდრო სოციალური კავშირების შენარჩუნებას ემსახურებოდა. წვრილი არისტოკრატები მოქმედებდნენ, ერთი მხრივ, კლასობრივი სოლიდარობის, ხოლო, მეორე მხრივ, პატრონაჟის ინტერესების გათვალისწინებით. ეს ინტერესები კი თითოეულ მათგანს რომელიმე „გრანდისთან“ აკავშირებდა. ინტერესთა ამ კონფლიქტში მომწყვდეულებს, ბუნებრივია, კომპრომისიღა რჩებოდათ. მცხოვრებთა ყველაზე გამოკვეთილი ნაწილი, რომელსაც ვენეციური ოლიგარქიისათვის წინააღმდეგობის გაწევა შეეძლო, ე. წ. მოქალაქეებისგან შედგებოდა (2000- 3000 მამაკაცი). ისინი გარკვეული პრივილეგიებით სარგებლობდნენ იმის სანაცვლოდ, რომ დიდი საბჭოს გარეთ იყვნენ დარჩენილნი. ზოგი ადმინისტრაციული თანამდებობა მხოლოდ მათთვის იყო გათვალისწინებული. წარჩინებულები არცთუ იშვიათად ცოლად ირთავდნენ მათ ქალიშვილებს. სავარაუდოდ, პრივილეგიები აგრძნობინებდა მოქალაქეებს, რომ ისინი წარჩინებულთაგან დიდად არ განსხვავდებოდნენ, მდაბიოთაგან კი აშკარად იყვნენ გამიჯნულნი.

III

მდაბიონი (დაახლოებით 150 000 კაცი) ისევე, როგორც ანტიკური რომის მოსახლეობა, პურითა და სანახაობით იყვნენ დაკმაყოფილებულნი. ხელისუფლება უზრუნველყოფდა მოსახლეობას საკვებით და აწყობდა ნაირგვარ საჯარო რიტუალებს. ცნობილი იყო ვენეციური კარნავალი, რომელიც გაზაფხულზე, დიდმარხვის დაწყებამდე, ყველიერის კვირაში იმართებოდა. კარნავალის მთავარი ატრიბუტი, ნიღაბი, მნიშვნელოვან სოციალურ როლს ასრულებდა. ნიღბიანი მსახური შეიძლებოდა დოჟად ან სენატორად გამოეცხადებინათ, მასხარა – მეფედ, კეთილშობილი ვენეციელი – ავაზაკად და ა.შ. ვენეციელებს კარნავალში მაყურებლის ფუნქცია კი არ ჰქონდათ, არამედ ისინი კარნავალში ცხოვრობდნენ. კარნავალი შლიდა ყველანაირ ზღვარს, აკრძალვას, ნორმას, პრივილეგიას. ფერმკრთალდებოდა მიჯნები სოციალურ ფენებს შორის, რითაც კარნავალი ამკვიდრებდა ერთგვარად გათანაბრებულ, ეგალიტარულ* საზოგადოებას. კარნავალის გროტესკი და იუმორი, ერთი მხრივ, კიცხავდა სამყაროს არასრულყოფილებას და, მეორე მხრივ, ცდილობდა, მხიარული ემოციებით გარდაექმნა ეს არასრულყოფილი სამყარო. ჩვეულებრივ დღეებშიც ბევრი ირგებდა ნიღაბს. თითქოს ვენეციის მთელი ცხოვრებაც კარნავალი იყო.

IV 

ვენეციელ მეთევზეებს საკუთარი დოჟის არჩევის უფლება ჰქონდათ. ნამდვილი დოჟი კი მათ საზეიმოდ იღებდა თავის დარბაზში და ერთგვარად თეატრალური, გადაჭარბებული პატივისცემით ესალმებოდა. ამ რიტუალის ახსნა შეიძლება იმ მოტივით, რომ უბრალო ხალხს არწმუნებდნენ, თითქოს ისინი მონაწილეობდნენ პოლიტიკურ სისტემაში, საიდანაც სინამდვილეში გამოდევნილნი იყვნენ. ვენეციას ექვემდებარებოდა ჩრდილო იტალიის მნიშვნელოვანი ქალაქები: ვიჩენცა, ვერონა, პადუა, ბერგამო... ამ ქალაქების პატრიციები** გრძნობდნენ თავიანთ დამოკიდებულ მდგომარეობას, მაგრამ ამის სანაცვლოდ მათ ვენეციის ჯარში ოფიცრებად სამსახურის უფლება ჰქონდათ. უბრალო ხალხს კი საკუთარი პატრიციების მიმართ მტრული განწყობა ხშირად ვენეციის მომხრეებად აქცევდა. ასე რომ, სისტემის სტაბილურობა დამყარებული იყო ძალაუფლებათა რთულ ბალანსზე.

V

ეს სისტემა მარადიული არ ყოფილა. ვენეციის რესპუბლიკა გაუქმდა 1797 წელს

^{*ეგალიტარული – გამათანასწორებელი; თანაბარი უფლებების მქონე;}

^{**პატრიციები – დიდგვაროვანნი, რომლებიც მონაწილეობას იღებდნენ ქალაქის მართვაში.}